Κουντουράς, Μίλτος (Σκόπελος Μυτιλήνης, 1889 - Αθήνα, 1940).

Εκπαιδευτικός, από τους βασικούς εκπροσώπους του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και εισηγητής σημαντικών μέτρων για την εφαρμογή πνεύματος της "Μεταρρύθμισης" του 1929-32. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, εργάστηκε αρχικά για λίγο (στα διαλείμματα αλλεπάλληλων στρατεύσεων) ως καθηγητής στη Χίο και στη Μυτιλήνη.
Από το 1923 ως το 1926 σπουδάζει με κρατική υποτροφία παιδαγωγικά στη Γερμανία (στα Πανεπιστήμια Μονάχου και Βερολίνου). Τον Ιούνιο του 1927 (ύστερα από μια σύντομη υπηρεσία στη διεύθυνση Διδασκαλείου Σερρών, μια σοβαρή ασθένεια και μια μακρά αναρρωτική άδεια) αναλαμβάνει διευθυντής στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης, όπου παραμένει ως το διορισμό (Μάιος 1930) στο νεοϊδρυμένο πενταμελές Εκπαιδευτικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο του Υπουργείου Παιδείας. Στις αρχές 1933 απολύεται από το Συμβούλιο (κατά την "εκκαθάριση" του Υπουργείου) και παραμένει από τότε εκτός υπηρεσίας. Από τον Ιανουάριο ως τον Ιούνιο του 1936 διευθύνει το περιοδικό Παιδεία ("Όργανο αναμορφωτικής παιδαγωγικής προσπάθειας" ): η κυκλοφορία επόμενου τεύχους απαγορεύτηκε από τη λογοκρισία.

Ο Κουντουράς έδειξε από νωρίς κλίση προς τη λογοτεχνία: από το 1909 ανήκει στον κύκλο του περιοδικού Ο Νoυμάς (του Δ. Ταγκόπουλου), και αργότερα και του περιοδικού Χαραυγή (Μυτιλήνης), όπου δημοσιεύονται ποιήματά του και με το ψευδώνυμο Μίλτος Λέσβης. Σε αυτοτελείς, εξάλλου, εκδόσεις κυκλοφόρησαν το 1910 και 1911 δύο δραματικά έργα του. Το γενικότερο ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία και η ενασχόλησή του τόσο με την ποίηση (τα ποιήματά του "τα διακρίνει όλα η ειλικρίνεια και η αίσθηση του μέτρου" ) όσο και με τη δραματουργία (αν και αργότερα έκρινε ο ίδιος πολύ αυστηρά τις υπερβολές του στο χειρισμό των θεμάτων του ) επηρέασαν βαθιά τη μεταγενέστερη παιδαγωγική του σκέψη.

Από νωρίς επίσης ο Κουντουράς εντάχτηκε στις τάξεις του "μαχόμενου" δημοτικισμού: ιδρυτικό μέλος (μαζί με το Β. Ρώτα, το Φ. Δραγούμη κ.α.) της πρώτης "Φοιτητικής Συντροφιάς" (1910-11), συνυπογράφει τα κείμενά της, όπου προβάλλονται και οι στενές σχέσεις του γλωσσικού με το εκπαιδευτικό ζήτημα. Αργότερα, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Κουντουράς θα είναι αδιάκοπα στην πρωτοπορία των γλωσσο-εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και θα υποστηρίξει την ορθογραφική και τονική απλοποίηση (θα προτείνει ακόμη και την τροποποίηση του αλφαβήτου).
Το 1923 ο Κουντουράς δημοσιεύει ψευδώνυμα στην εφημερίδα του Σ. Μυριβήλη Καμπάνα (Μυτιλήνης) το πρώτο του κείμενο για τα εκπαιδευτικά πράγματα με τίτλο "Κλείστε τα σχολειά": είναι ένα ιδιαίτερα μαχητικό και οξύ σχόλιο για την κακή κατάσταση των ελληνικών σχολείων, για την κοινωνική υποβάθμιση των δασκάλων, για την ανεπάρκεια της διοικητικής μηχανής, για τα χάλια των προγραμμάτων και των βιβλίων. Παράλληλα, όμως, προβάλλει και το όραμα ενός νέου σχολείου όπου "τα λόγια του χωριάτη, η ασυγκράτητη ζωηράδα του παιδιού, ο έρωτας, το τραγούδι, η χαρά που κάνει τρέλες" δε θα είναι πια "θανάσιμα αμαρτήματα".

Όλες αυτές οι τάσεις, καλλιτεχνικές, γλωσσικές, εκπαιδευτικές, ενισχύθηκαν και συγκεκριμενοποιήθηκαν από τις γνώσεις και τις εμπειρίες, όσες αποκόμισε ο Κουντουράς στη Γερμανία, όπου γνώρισε και θαύμασε (όσο κι αν δε συμφωνούσε μαζί τους σε όλα) πρωτοπόρους της "Νέας Αγωγής" και του "Σχολείου Εργασίας" (όπως ο Γκ. Κέρσενσταϊνερ). Αποκρυστάλλωση αυτών των παρορμήσεων και επιδράσεων αποτελούν όσα προσπάθησε ο Κουντουράς να εφαρμόσει κατά την υπηρεσία του στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης (ομαδική εργασία, σχολική κοινότητα, σχολικό θέατρο, μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ερευνητική εργασία, διδασκαλία της δημοτικής, υποβάθμιση της βαθμολογίας, καταπολέμηση της απομνημόνευσης, έμπνευση στη φυσική αγωγή, τις εκδρομές και τις επισκέψεις κ.ά.π.).

Αλλά, όπως και με τον Α. Δελμούζο ( είκοσι χρόνια μετά το Σχολείο του Βόλου και δύο χρόνια μετά τα "Μαρασλειακά"), έτσι και με τον Κουντουρά: το 1928 διώκεται ύστερα από καταγγελία μιας ομάδας γονέων που υποστηρίχτηκαν από τον επίσκοπο Απαμείας Βασίλειο (Μαγκριώτη), και φαίνεται ότι υποκινήθηκαν από μέλη του διδακτικού προσωπικού του Σχολείου. 'Έτσι ξεσπούν τα "Σκάνδαλα" της Θεσσαλονίκης που έμειναν στην εκπαιδευτική ιστορία ως "Διδασκαλειακά". Οι κατηγορίες είναι ίδιες με εκείνες που διατυπώθηκαν εναντίον του Δελμούζου: η διδασκαλία και γενικά η ζωή του Διδασκαλείου χαρακτηρίζεται αντεθνική, αθεϊστική, ανήθικη, "μαλλιαρή". Η διοικητική ανάκριση που εκτελεί ο Γεώργιος Παλαιολόγος και οι πειθαρχικές διαδικασίες που ακολουθούν, καταλήγουν σε ουσιαστική απαλλαγή του Κουντουρά του οποίου, όμως, έχει έτσι ανακοπεί ο ενθουσιασμός και περισταλεί η δραστηριότητα.

Πάντως ο Κουντουράς παραμένει στη διεύθυνση του Διδασκαλείου συνεχίζοντας το έργο του (ενώ συνεχιζόταν και η πολεμική εναντίον του) και κερδίζοντας την εκτίμηση της "ηγεσίας" του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, καθώς και την αγάπη των μαθητριών του (που πάνω από πενήντα χρόνια μετά το θάνατό του εξακολουθούν να αναπτύσσουν δραστηριότητες για να τιμήσουν τη μνήμη του). Η Πολιτεία (με υπουργό Παιδείας τον Γ. Παπανδρέου σε κυβέρνηση Ε. Βενιζέλου ) εμφανίζεται κι αυτή να τον τιμά διορίζοντάς τον στο Συμβούλιο που θα εξέφραζε και θα υλοποιούσε τις μεταρρυθμιστικές της προθέσεις. Είναι, ωστόσο, άγνωστο πόσο βάρυνε στην απόφαση αυτή και το καταλάγιασμα της πολεμικής το οποίο θα εξασφαλιζόταν με την απομάκρυνση του Κουντουρά από τη Θεσσαλονίκη.

Μαρτυρίες και τεκμήρια της εποχής στηρίζουν τη βεβαιότητα ότι δύο τουλάχιστο σημαντικά νομοθετήματα της "Μεταρρύθμισης" του 1929-32 οφείλονται σχεδόν αποκλειστικά σε εισηγήσεις του Κουντουρά: ο νόμος 5045 του 1931 για τα σχολικά βιβλία και το Διάταγμα της 18 Νοεμβρίου. 1931 με το Πρόγραμμα των Γυμνασίων (εξατάξιων τότε). Τα κείμενα αυτά (που είναι αμφίβολο σε τι έκταση ακολουθήθηκαν ως την κατάργησή τους λίγα χρόνια αργότερα) εκφράζουν σαφέστατα ένα νέο πνεύμα: κυριαρχεί η ελευθερία στο σχολικό βιβλίο (προβλέπεται η συγγραφή του χωρίς αναλυτικές-περιοριστικές προδιαγραφές, εγκρίνονται περισσότερα από ένα, προβλέπονται βοηθητικά βιβλία συμπληρωματικά των διδακτικών, εισάγεται ο θεσμός των εγκεκριμένων "ελεύθερων αναγνωσμάτων"), ο σεβασμός στο δάσκαλο (το Πρόγραμμα σε πολλές περιπτώσεις τον αφήνει ελεύθερο να καθορίσει μόνος του τη δομή του μαθήματός του ), η αναγνώριση της ιδιομορφίας κάθε σχολείου (0 σύλλογος των διδασκόντων μπορεί να προτείνει μεταβολές στο πρόγραμμα των μαθημάτων ανάλογα με τις τοπικές και κοινωνικές ανάγκες), η έμφαση στον παιδαγωγικό ρόλο του Σχολείου (προβλέπονται "Απογεύματα Ελευθέρων Δραστηριοτήτων" ), η αναγνώριση της ιδιαιτερότητας κάθε παιδιού (παρέχεται η ευχέρεια επιλογής μαθημάτων και παρακολούθησης μαθημάτων "Ειδικής Επιδόσεως" ).

Σε συνολική θεώρηση, το παιδαγωγικό-εκπαιδευτικό έργο του Κουντουρά ( στο θεωρητικό υπόβαθρο, στην πράξη και στη νομοθετική έκφραση) υπήρξε καθοριστικό στις προσπάθειες να πάρει συγκεκριμένη μορφή το αίτημα για "εκπαιδευτική μεταρρύθμιση" στην Ελλάδα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
§ Μίλτος Κουντουράς "Κλείστε τα σχολειά" (Εκπαιδευτικά Άπαντα. Εισαγωγή, σχόλια Αλ. Δημαράς 2 τ., Αθήνα 1986).
§ Μίλτος Κουντουράς - Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης, 1927-1930, (Αθήνα 1976, συλλογικό έργο ομάδας παλιών μαθητών του).
§ Αφιέρωμα του περιοδικό Αιολικά Γράμματα Δ' (1974).
§ Π. Δ. Πανταζής, Μίλτος Κουντουράς, ο δάσκαλος της Ρωμιοσύνης (Αθήνα 1984).

ΑΛΕΞΗΣ ΔΗΜΑΡΑΣ

Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό Τ. 5 - Εκδοτική Αθηνών


Είσαι στην 7η σελίδα Προηγούμενη σελίδα Επόμενη σελίδα