Βικογιατροί (17ος αι.μ. Χ. )

Ο άνθρωπος της Ηπείρου ήταν πάντα κοντά στη φύση θεωρώντας τον εαυτό του μέρος της και την ίδια ως μια ζωντανή οντότητα. Η επικοινωνία του με την φύση δείχνει τον βαθύ σεβασμό του προς τις δυνάμεις της που ο ίδιος θεωρεί ζωντανές.

Μέσα από αυτή την αντίληψη για την φύση γεννήθηκαν οι παραδοσιακές τέχνες στις οποίες βλέπουμε μια αδιάσπαστη συνέχεια από την αρχαία εποχή. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η λαϊκή ιατρική. Μια πρακτική ιατρική που δεν στηρίζεται στην υπόθεση και στο πείραμα αλλά προσεγγίζει την αρχή της αναλογίας ανάμεσα στον άνθρωπο και στα βασίλεια της φύσης.

Οι εμπειρικοί γιατροί της Ηπείρου αντλούσαν τις γνώσεις τους από την παρατήρηση και την εμπειρία των προγενεστέρων τους . Η παράδοση λέει ότι ήταν μια κλειστή ομάδα και ότι οι γνώσεις μεταβιβάζονταν μόνο σε εκείνους που ήταν έτοιμοι για αυτό.
Οι ίδιοι χρησιμοποιούσαν μια δική τους συνθηματική γλώσσα και όλες οι γνώσεις, οι ουσίες που χρησιμοποιούσαν και ο τρόπος παρασκευής τους ήταν εσωτερική τους υπόθεση.

Περίφημοι εμπειρικοί γιατροί υπήρξαν αυτοί που στο τέλος του 17ου αιώνα κατοικούσαν γύρω από την χαράδρα του Βίκου και έγιναν γνωστοί σε όλο τον ελληνικό χώρο ως Βικογιατροί.
Λίγη από την γνώση τους έγινε σε εμάς γνωστή από δύο χειρόγραφα που δημοσιεύτηκαν . Αυτό που παρατηρεί κανείς είναι οι ομοιότητες που υπάρχουν με αρχαιότερα κείμενα επειδή τα χειρόγραφα δεν αποτελούνται μόνο από ιατρικές οδηγίες αλλά και από μαγικές που έχουν την βάση τους στους μαγικούς παπύρους του 3ου και 4ου μ.Χ. αιώνα της Αιγύπτου.
Μέσα σε αυτά τα χειρόγραφα μπορεί κανείς να διαβάσει οδηγίες πρόβλεψης ψυχικών και σωματικών χαρακτηριστικών, αλλά και της μοίρας ανδρών και γυναικών σε σχέση με τον Ζωδιακό κύκλο, καθώς και εξηγήσεις ονείρων.
Η πιο πιθανή υπόθεση για το πως βρέθηκαν αυτά τα στοιχεία στα χέρια αυτών των ανθρώπων είναι ότι κυρίως κάτοικοι της περιοχής Ζαγόρι ταξίδευαν στις χώρες της Βαλκανικής, τη Ρωσία και στην Αίγυπτο και παράλληλα με τις εμπορικές τους δραστηριότητες μετέφεραν και ποικίλες γνώσεις.

Μερικά αποσπάσματα από τα χειρόγραφα είναι τα εξής:

• «Όταν ο άνθρωπος έχει βήχα να βράσεις πήγανον (ruta graveolens) και να το πίνει , εάν Δε ΄έχει παλιό βήχα μαρανθόσπορο με κρασί να βράσει και να πίνει ταχέως από ένα φλιτζάνι, ας τρώγει από κοντά και πράσα ψημένα με ζάχαρη και θεραπεύεται».
• «Όταν κάποιος τρώει και δεν χωνεύει να βράσει ρίγανη με κρασί να πιει και διορθώνεται».
• «Όποιος κοιμάται βαριά και δεν ξυπνάει, πηγανόσπορο βάλε στο μαξιλάρι του , μάλιστα σε προσκέφαλο και ξυπνάει».
• «όταν βουβαθεί ο άνθρωπος τρίψουν άλας, ανακάτωσον με λάδι, δος πιειν και ομιλεί καθαρότατα».
• «Όταν τρέχει αίμα από την μύτη κάψε κέρατο βοδιού, κάμε το σκόνη και φύσηξε το με καλάμι».
• «Όταν ο άνθρωπος λιποθυμάει πάρε ξηρό βασιλικό και βάλτο σε νερό ή σε άσπρο κρασί να μουσκέψει και ας πίνει από αυτό».
• «Εις δάγκωμα όφεως 3 δράμια αφιόνι ,3 δράμια νισιατίρι , 3 κεφάλια σκόρδα βάλτα με ξινόγαλο ή μαρκάτο (γιαούρτι) και άλειψε όλο το μέρος ολόγυρα».

Υπάρχουν και αποσπάσματα με μαγικό χαρακτήρα όπως:

• «όταν έχεις κανένα εχθρό και φοβάσαι γράψε το όνομα του ΄εις ένα φύλλο δάφνης και βάλτο στο πόδι σου και περπάτα όπου θες και δεν φοβάσαι ποια από αυτόν».
• «δια να είναι ο άνθρωπος πάντοτε ευτυχής , να πάρει την καρδιά της αρκούδας και αλάτισε την με κεχρί και ξήρανε την και βαστά την επάνω σου».

Μέσα σε όλα αυτά βλέπουμε μια παράδοση χρόνων και μια διαφορετική προσέγγιση της φύσης και την βαθιά αλληλεξάρτηση του ανθρώπου με αυτήν. Κάτι που όλο και φθίνει.

Οι βοτανολόγοι του 19ου και 20ού αιώνα πάντοτε αναφέρονται στις φαρμακευτικές ιδιότητες των φυτών της χαράδρας του Βίκου, συνεχίζοντας μια παράδοση αιώνων. Σε αυτή την περιοχή που έζησαν οι πολυθρύλητοι Βικογιατροί. Είτε από ιστορική άποψη είτε από λαογραφική, οι εμπειρικοί γιατροί του Βίκου έδιναν ελπίδα και ανακούφιση στους ανθρώπους, και όσο κι αν προσπαθήσεις να υποβαθμίσεις την επιστημονική τους κατάρτιση (η οποία δεν υφίσταται δηλαδή) θα ανακαλύψεις πως τα γιατροσόφια τους δεν ήταν καθόλου τυχαία.

Οι εμπειρικοί αυτοί γιατροί του Βίκου, που δεν ήταν μόνιμα εγκατεστημένοι, αλλά περιόδευαν από τόπο σε τόπο, πολλοί απ' αυτούς πεζή, κρατώντας για στήριξη και για προστασία τους ένα ραβδί. Γι' αυτό τους αποκαλύσαν και "ματσουκάδες". Άλλοι ταξίδευαν έφιπποι, με συνοδούς, που τους ντελάλιζαν, προσφωνώντας τους "εξοχωτάτους".

Στους Βικογιατρούς έδωσαν μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τους Τούρκους το παρατσούκλι «κομπογιαννίτες».
Η λέξη «κομπογιαννίτης» βγαίνει είτε από το κομπώνω = εξαπατώ και γιαννίτης = Ιωαννίτης (ή γιανίτης εκ του υγιαίνω και γράφεται με ένα ν) είτε γιατί είχαν τα βότανα δεμένα σε κόμπους μαντιλιών είτε γιατί χρησιμοποιούσαν κόμβους - ρίζες βοτάνων για θεραπευτικούς σκοπούς.

Όποια όμως και αν είναι η προέλευση της λέξης, είναι απολύτως σίγουρο πως δεν τους άξιζε. Δεν τους άξιζε, γιατί η ιατρική εκείνη την εποχή ήταν σε νηπιακή κατάσταση, ενώ οι ίδιοι είχαν αποκτήσει σπουδαία εμπειρική γνώση. Επιπλέον είχαν την εμπιστοσύνη του απλού λαού, τον οποίον γέμιζαν με ελπίδα, ενώ οι επιτυχίες και η φήμη τους είχαν φθάσει μέχρι και τα ανάκτορα του Τούρκου σουλτάνου.

Δια την ζάλην ...
πήγανον, άνηθον, μάλαθρον βράσον
δος πιείνα και ιάται.
Μάσα και αγριοσταφίδα και μαστίχη
και ιαθήσεται...

Η πλούσια χλωρίδα του τόπου μας ευνοούσε τον παρατηρητικό άνθρωπο στην επιβεβαίωση των αρχαίων γνώσεων και στην πρόσκτηση νέων. Περιοχές της Θεσσαλίας (ΠΗΛΙΟ), της Ηπείρου (ΧΑΡΑΔΡΑ ΒΙΚΟΥ), της ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, της ΚΡΗΤΗΣ και άλλων νησιών, ιδιαίτερα πλούσιες σε φυτά με φαρμακευτικές δράσεις ανέδειξαν πολλούς εμπειρικούς θεραπευτές και γιάτρισσες, που εξιδικεύονταν στα βότανα. ΄Ετσι προέκυψαν τα γιατροσόφια, δηλαδή οι κώδικες της ιατρικής του γένους στα χρόνια της δουλείας από τους οθωμανούς. Τα κείμενα των αρχαίων γιατρών της φυλής μας αντικαταστάθηκαν από γνώσεις και πληροφορίες που αποκόπηκαν από το αρχικό σώμα και συμπληρώθηκαν παραποιούμενα από ξόρκια, προσευχές, γεωπονικές γνώσεις και αστρολογικές εικασίες και οδήγησαν στην λαϊκή πρακτική ιατρική..

Πηγή: St.K , εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, και ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΡΗΓΑΤΟΣ